کد مطلب:43383 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » خانواده و زندگي

آيا دين براي ما كه الان از خوب و بد همه چيز آگاهيم لازم است يا براي اعراب جاهل آن زمان كه دختران خود را زنده به گور ميكردند لازم بود؟

پرسش از ضرورت دين براي انسان در عصر حاضر است، دين چه آثار و كاركردهايي دارد؟ دين چه چيزي ميتواند براي انسان تأمين كند كه از راههاي ديگر نميتواند به دست آورد؟

نياز بشر به دين براي چيست؟ انتظار بشر از دين چيست و چه خواسته هايي را در دين جستجو ميكند و در انجام دين به چه خواسته هايي پاسخ ميدهد؟

در ابتدا كاركردهاي اساسي دين و نيازهاي اصلي كه انسان پاسخ آنها را در دين جستجو ميكند، ذكر نموده و سپس به مورد اصلي سؤال ارزشهاي اخلاقي و رابطه دين و اخلاق ميپردازيم.

كاركردهاي اساسي دين:

1 - معنا بخشيدن به زندگي: يكي از فوايد اصلي دين، معنا دار نمودن زندگي است. دين با تبيين مبدأ آفرينش و هدف خلقت جهان و انسان و راه رسيدن به هدف خلقت، زندگي و حوادث آن و رفتارهاي انسان را معناي بخشد. دين به پرسشهاي اساسي بشر كه هميشه مطرحبوده، پاسخ ميدهد، چه در گذشته و عصر جاهليت و چه در زمان حاضر و عصر مدرن؛ سؤالاتي مانند اين كه كيستم؟ از كجا آمدهام و به كجا ميروم؟ براي چه آمدهام و با كيستم؟

از اندرون من خسته دل ندانم كه كيست

كه من خموشم و او در فغان و در غوغا است.

2 - كاهش رنج و درد انسانها: مسلّماً هر انساني در زندگي خود با سختيها و مشكلاتي رودررو است و اين مسئله براي انسان اجتنابناپذير است: و لقد خلقنا الانسان في كبد. خلقت و آفرينش انسان با سختي است و سختيها و مشكلات هميشه با انسان است. بسياري از مشكلات امروز زاييده عصر جديد و تكنولوژي است؛ مشكلاتي مانند تخريب منابع طبيعي، آلودگي هوا، زندگي ماشيني و... دين ميتواند در حل اين مشكلات و يا كاهش آنها نقش بسياري ايفا كند. از يك طرف با دعوت به محدود نمودن خواستهها و تمايلات نفساني و حس سيريناپذير انسانها، نيز جلوگيري از زيادهروي در بهرهوري هر چه بيشتر منابع و جلوگيري از ستم به ديگران و پايمال نمودن حقوق اينان، و از طرف ديگر با دعوت به صبر و شكيبايي در برابر مشكلات و هدفمند دانستن حوادث جهان هستي و وجود جهان برتر و محاسبه اعمال انسانها و داشتن پاداش در مقابل شكيبايي. مطمئناً انسان مؤمن و معتقد به دين، در مقابل سختيها و مشكلات، صبر و تحمل و بردباري بيشتري خواهد داشت.

3 - اجراي عدالت: يكي از اهداف اساسي پيامبران و دين، تحقق عدالت در جامعه بشري است. انسان به حب ذات، اشتهاي سيريناپذير براي برخورداري از منافع و لذتهاي مادي دارد و به تعبير روانشناسان و فيلسوفان داراي حُبّ ذات است و خواهان منافع هر چه بيشتر براي خود است. وي براي رسيدن به خواستههايش، از پايمان نمودن حقوق ديگران و ظلم به آنها دريغ نخواهد كرد. قوانين بشري اگر چه ميتواند جلوي تجاوز به حقوق ديگران را بگيرد، اما اولاً بايد توجه داشت كه در هر حال قانون گذار آن، بشر است و انسانها سعي در حفظ منافع هر چه بيشتر خود هستند. ثانياً: چون به قدرت دست يابد، خواه يك فرد باشد يا يك حزب و يا دولت، و در مقابل قدرت و توانايي خود كسي رانبيند، با توجه به حُبّ ذات و خواستن هر چه بيشتر منافع، دليلي وجود ندارد كه خود را محدود كند. ظلمها و تعديات كه از طرف قدرتمندان، خواه در يك كشور يا به كشورهاي ديگر انجام ميشود، نمونهاي بارز براي اين مسئله است.

امروز اگر نيم نگاهي به مكاتب مختلف بشري داشته باشيم، متوجه ميشويم كه انديشمندان بزرگ در حوزه اخلاق (كه طبعاً از فرهيختگان و متفكران هستند) هر كدام راهي براي سعادت و خوشبختي پيشنهاد ميكنند.

نتيجه (فيلسوف بزرگ و معاصر آلماني) رسيدن به سعادت را در كسب قدرت هر چه بيشتر ميداند و باور دارد هر چيزي كه انسان را به قدرت برساند، خوب و شايسته است. وي آموزههايي را كه در اديان به عنوان ارزشهاي اخلافي مطرح كرده است، مردود دانسته، چون معتقد است جلوي پيشرفت و سعادت انسان را در دنيا ميگيرد. متأسفانه اين انديشه امروزه در بسياري از انسانها وجود دارد. بعضي توانستند به قدرت دست يابند و اخلاق نيچهاي را اجرا كنند اما بعضي كه نتوانستند، آن سعادت و خوشبختي را در دل ميپرورانند.

رسيدن به لذت هر چه بيشتر و بهره برداري هر چه كاملتر در دنيا، تعريف سعادت به نظر بعضي از متفكران اخلاق است، در اين ديدگاه سعادت و خوشبختي، مساوي با لذت هر چه بيشتر دانسته شده و هر چه كه انسان را به لذت برساند، خوب و شايسته است.

اصالت سود و نفع هر چه بيشتر، يكي ديگر از مباني امروزي در فلسفه اخلاق است، چنان كه هزاران نظريه و راهكار ديگر براي سعادت و خوشبختي و تعريف خوب و بد براي انسانها وجود دارد!

نقش دين در بيان قوانين عادلانه و اجراي عدالت و كنترل دروني انسانها و... بيهيچ ترديدي ثابت است.

با صرف نظر از موارد و كاركردهاي بسياري كه براي دين ذكر شده، به موضوع اصلي سؤال ميپردازيم.

4 - پشتيباني دين از اخلاق: بدون هيچ ترديدي يكي از نقشها و اهداف اساسي پيامبران، اصلاح اخلاق بشري و نشان دادن راه سعادت به بشر و تشويق انسانها به گام نهادن در آن راه و بيان دستورها و عملكردهاي لازم براي رسيدن به آن است.

پشتيباني دين از اخلاق در سه جهت ميباشد كه تنها يك جهت آن در سؤال لحاظ شده و متأسفانه همان نيز به اشتباه تصور شده است:

الف) بيان ارزشهاي اخلاقي و آنچه كه براي انسان و سعادت و كمال انساني در دنيا و آخرت، خوب و بايسته است و بيان رذايل اخلاقي و نهي از چيزهايي كه انسان را از سعادت دور ميكند، يكي از جهاتي است كه دين براي حفظ اخلاق و فضايل بشري انجام داده است.

آيا واقعاً بشر امروزي بدون استفاده از دين و آموزهاي ديني از همه ارزشهاي خوب و بد آگاه است؟ اگر بخواهيم با نگاه به واقعيتهاي جامعه بشري پاسخ دهيم، جواب منفي است.

فهم بسياري از بشر امروزي كه او را همه چيزدان تصور كردهاند، آن است كه آزادي جنسي و بسياري از آزاديهاي ديگر به عنوان حق بشري شناخته شده و خوب و شايسته و موجب سعادت انسان است. امروزه آزادي جنسي و حتي همجنس بازي در جهان غرب كه متأسفانه در حال گسترش به مناطق ديگر است، تئوريزه شده و كاملاً اخلاقي شناخته ميشود.

امروزه انسان، از نظر اطلاعات علمي و بسياري از امور در جهان طبيعت و كشف پديدهها آگاهتر شده است، اما اين بدين معنا نيست كه در جهت فهم ارزشهاي اخلاقي و عمل به آنها نيز كاملاً پيشرفت نموده، يا بگوييم بر همه چيز آگاه شده است.

ب) صرف نظر از آگاهيهاي انسان نسبت به اخلاق و سعادت بشري و خوب و بدها، جهت ديگري كه دين در آن بسيار مؤثر است، ايجاد انگيزه نسبت به رفتارهاي اخلاقي است. اگر بپذيريم كه انسان از همه چيز و از جمله خوبي و بديها آگاهي دارد (كه البته صحيح نيست) اما آيا آگاه بودن براي عمل كردن كفايت ميكند؟ مطمئناً آگاه بودن از يك چيز، غير از عمل كردن به آن است. تمام پزشكان از مضرات مواد مخدر يا حتي سيگار آگاهي دارند، اما در عين حال برخي از آنها سيگار ميكشند. انسان در بسياري از مواقع خوبي را از بدي تشخيص ميدهد، اما به هر انگيزه و دليل دروني يا بيروني، نميتواند در عمل آن را انجام دهد. امروزه بسياري كارها از بشر (به ظاهر همه چيزدان) سر ميزند كه بدتر از زنده به گور كردن دختران شايد نباشد.

خوردن گوشت انسانها، دزديدن و قاچاق بچهها و زنان و سوءاستفاده از آنها در بسياري از كارهاي زشت، استفاده از جنين انسانها براي مصارف گوناگون، قاچاق مواد مخدر و اسلحه و كشتن انسانهاي بسيار مانند مردم فلسطين و عراق و افغانستان و كشورهاي ديگر، همجنس بازي و شيطان پرستي و خوردن خون انسان، و... كه همه يا بسياري از اين موارد در كشورهاي به ظاهر پيشرفته و متمدن وجود دارد.

ج) جهت سوم در حمايت و پشتيباني دين از اخلاق در معرفي الگوهاي اخلاقي و انسانهاي پاك و راستين براي جامعه بشري است. نقش الگو و انسان هايي كه راههاي كمال و سعادت را رفتهاند و در پيچ و خم زندگي و مشكلات آن و راههاي سخت رسيدن به كمال و سعادت بشري و راههاي فريب شياطين آگاهند و ارزشهاي اخلاقي در آنها جمع شده و تجسم يافته است، در رسيدن انسان به كمال و سعادت و پياده كردن ارزشهاي اخلاقي بسيار مؤثر است. اينكه كساني توانستهاند ارزشهاي اخلاقي را كسب كنند و از اين راه سخت عبور نمايند، در انسان انگيزه بسيار قوي و مؤثري براي انجام ارزشهاي اخلاقي و دوري از زشتيها و بديها ايجاد ميكند. چنان كه اخلاق را در انسان تقويت ميكند و ميفهمد كه رسيدن به مراتب كمال تحققپذير و شدني است.

بنابراين انسان به جهت فهم ناقص كه هميشه با وي بوده و هست، نه تنها در شناخت خوبي از بدي نياز به دين و راهنمايي دين دارد، بلكه در بُعد رفتار و تحقق ارزشهاي اخلاقي و عمل به آنها نياز به دين دارد. دين براي ارزشهاي اخلاقي پشتوانه و ضمانت اجرايي بسيار محكمي قرار داده و براي هر عملي كه انسان در اين جهان انجام ميدهد، پاداش و جزايي معين نموده است. انساني كه ايمان به جزاي آخرت داشته و به آگاهي خداوند از تمام اسرار وجود انسان و كارهايي كه انجام ميدهد، اعتقاد داشته باشد، در جزئيترين رفتار و در خلوت خويش، هميشه مراقب اعمال خود خواهد بود. درجه اين مراقبت به درجه ايمان او بستگي خواهد داشت.